Μόσχα, 2012: Ένα μεσοαστικό ζευγάρι, εστιασμένο στην ευζωία και την κοινωνική άνοδο, διαπληκτίζεται για τους πρακτικούς όρους του χωρισμού του, ενώ και οι δύο βρίσκονται ήδη εν μέσω άλλων σχέσεων: ο άντρας (Μπόρις) με μια προσκολλημένη στη μητέρα της νεαρή σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, η γυναίκα (Ζένια) μ’ έναν ιδιαίτερα ευκατάστατο, αρκετά μεγαλύτερό της Μοσχοβίτη.
Στο επίκεντρο της διαμάχης, η απαλλαγή από το “βάρος” της ανατροφής του 12χρονου μοναχογιού τους Αλιόσα, και το ενδεχόμενο εισαγωγής του σε οικοτροφείο, συζήτηση την οποία ο πιτσιρικάς παρακολουθεί απ’ την αρχή ως το τέλος, χωρίς να τον αντιληφθούν.
Όταν την επομένη εξαφανίζεται, η αναπόφευκτη επιχείρηση εντοπισμού του, αποδεικνύεται δύσβατη κι επώδυνη.
Ο ρώσικος κινηματογράφος είναι (ευτυχώς) σταθερά παρών, στα χνάρια των γιγάντων της σοβιετικής κινηματογραφίας. Πάνε δεκαπέντε χρόνια από τότε που ο άγνωστος ακόμα Ζβιάγκιντσεφ βραβευόταν με Χρυσό Λέοντα στη Βενετία για την καθηλωτική “Επιστροφή” του (2003), για ν’ ακολουθήσουν το “Πώς τέλειωσε αυτό το καλοκαίρι” (2010) του Ποπογκρέμπσκι, “Ο ηλίθιος” (2014) του Γιούρι Μπίκοφ, ξανά ο Ζβιάγκιντσεφ με τον “Λεβιάθαν” [βραβείο σεναρίου στις Κάννες (2014)], “ο Πιστός” (2016) του Σερεμπρενίκοβ• θαρραλέες, οξυδερκείς, καλλιτεχνικά άρτιες απόπειρες αποτύπωσης της κοινωνικής πραγματικότητας στη σημερινή Ρωσία. Υπερασπίζεται κανείς απ’ αυτούς το σοσιαλιστικό όραμα; αναρωτιέται εύλογα κανείς. Ίσως όχι, όλοι όμως σχεδόν οι παραπάνω, παίρνουν θέση - με τον τρόπο του ο καθένας - απέναντι στην αποκαθήλωση των αξιών και των πολιτισμικών προτύπων, τον έντονα ταξικό διαχωρισμό της ρωσικής κοινωνίας και την ανθρωποφαγία.
«Είναι σαν να βρίσκεσαι σε ναρκοπέδιο, αυτή είναι η αίσθηση που έχει κανείς ζώντας σήμερα εδώ. Είναι εξαιρετικά δύσκολο ν’ αποκτήσεις προοπτική – στη ζωή σου, στη δουλειά σου, στη σταδιοδρομία σου – αν δεν είσαι “καλωδιωμένος” στις αξίες του συστήματος. [...] Αρκετοί άνθρωποι θεωρούν ότι πρέπει κανείς να ευθυγραμμίζεται με τη θεωρία των μικρών πράξεων• ότι πρέπει κανείς να κάνει ότι είναι δυνατό από τη θέση που έχει. Η ‘θέση’ μου είναι αυτή ενός σκηνοθέτη κινηματογράφου. Δεν είμαι πολιτικά ενεργός. Δεν μπορώ όμως να μην αντιδρώ σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω μου», καταθέτει ο Ζβιάγκιντσεφ μιλώντας για το έργο του και το ρόλο του ως κινηματογραφιστή στον τόπο του.
Για την τελευταία του ταινία (“Χωρίς αγάπη”), λέει μεταξύ άλλων: «Θα ήθελα να παραλληλίσω το “Χωρίς αγάπη” με το “Σκηνές από ένα γάμο” του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, τοποθετημένο σε διαφορετική χρονική περίοδο με διαφορετικούς χαρακτήρες: κοινοί αστοί, στερούμενοι αυτογνωσίας, ένα μέσο σύγχρονο ζευγάρι. Ένας άντρας και μια γυναίκα που δεν αντέχουν πια ο ένας τον άλλον, και που περνούν από ένα δύσκολο διαζύγιο. Θέλουν να γυρίσουν σελίδα, να ξεκινήσουν τη νέα τους ζωή με νέους συντρόφους και νέα συναισθήματα – ζωές γεμάτες υπόσχεση. Οι προηγούμενες εμπειρίες τους, τους έχουν αποκαρδιώσει, αλλά νιώθουν σίγουροι για το μέλλον. Το μόνο που μένει να λυθεί είναι το θέμα του γιου τους Αλιόσα, ενός ξένου και για τους δυο, που βρίσκεται να παρακολουθεί τους γονείς του ενώ προσπαθούν να τον ξεφορτωθούν. “Θ’ αλλάξω, δεν θα επαναλάβω τα ίδια λάθη, θα ξεκινήσω απ’ την αρχή”. Σκέψεις ανθρώπων που κατηγορούν τους άλλους για το φιάσκο της ζωής τους».
Ο Ζβιάγκιντσεφ δεν αρκείται στην παρακολούθηση των ηρώων του, ή ακριβέστερα, δεν τους απομονώνει από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ανασαίνουν και κινούνται. Ο Μπόρις και η Ζένια είναι παιδιά της γενιάς και της τάξης τους στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν• ο περίγυρός τους σφυρίζει παραλλαγές του ίδιου σκοπού: “Ν’ ανεβάσω τις μετοχές μου, να πιάσω την καλή, να πάρω καλύτερο κινητό, να φωτογραφηθώ σε ακριβότερο εστιατόριο”. Μια σχεδόν εφιαλτική πραγματικότητα, που υπογραμμίζουν η υποβλητική, μελαγχολική μουσική, και τα μακρόσυρτα πλάνα ενός στατικού, ψυχρού αστικού τοπίου, σε τέλεια συμφωνία με τις απροσπέλαστες όψεις των νεο-φανατικών του πλουτισμού. Δύσκολα χωνεύει κανείς τ’ ότι αυτοί οι ξέφρενοι ζηλωτές των δυτικών προτύπων, οι παραδομένοι στον κυνισμό και τη λατρεία της εικόνας, είναι απόγονοι των αντρών και γυναικών του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Μάστορας της κινηματογραφικής εικόνας και του κάδρου, ο γεννημένος το 1964 στη Σιβηρία Ζβιάγκιντσεφ, με σπουδές στη δραματική σχολή του Νοβοσιμπίρσκ και τη Ρωσική Ακαδημία Θεατρικών Τεχνών της Μόσχας, εννοεί ν’ αξιοποιεί όλες τις προσλαμβάνουσες που είχε ως μελετητής των μεγάλων Ρώσων δημιουργών. «Ερωτεύτηκα τον κινηματογράφο παρακολουθώντας τον “Αντρέι Ρουμπλιόφ” (του Ταρκόφσκι). Ένιωσα πως αυτό ήταν που ήθελα να κάνω στη ζωή μου», καταθέτει μεταξύ άλλων ο 54χρονος κινηματογραφιστής, που βρέθηκε αντιμέτωπος μετά την προβολή του “Λεβιάθαν” με τον υπουργό Πολιτισμού, Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, σφόδρα ενοχλημένου από τις εικόνες ηθικής παράλυσης και διαφθοράς οι οποίες δέσποζαν στην ταινία• ο Ζβιάγκιντσεφ σχολιάζει σχετικά:
«Ναι, ο κύριος Μεντίνσκι απογοητεύτηκε από τον “Λεβιάθαν”. Ένιωσε ότι παρουσίαζε τη Ρωσία με κακό τρόπο. Εγώ όμως ήμουν ειλικρινής. Αν δείχνω τον δήμαρχο ως διεφθαρμένο, είναι γιατί τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν. Δεν είναι επειδή επιδιώκω να είμαι ‘διαφωνών’, ούτε επειδή εννοώ να κριτικάρω τη Ρωσία. Αφηγούμαι απλά τις ιστορίες που ξεδιπλώνονται γύρω μου. Αν είμαι λοιπόν ‘διαφωνών’, δεν είναι επί σκοπώ. [...]».
Η κοινωνία μολαταύτα που περιγράφει στο “Χωρίς αγάπη” όπως και στο “Λεβιάθαν”, είναι μια κοινωνία σε βαθιά ηθική σήψη, χωρίς την παραμικρή αίσθηση ενότητας ή προορισμού. Ακόμα και τα μέλη της Μ.Κ.Ο. που ψάχνουν χαμένους έφηβους και παιδιά, θυμίζουν πολύ περισσότερο ρομπότ ενός μεταμοντέρνου στρατού, παρά ζωντανές, πάσχουσες υπάρξεις.
«Όταν βλέπουμε τον κεντρικό χαρακτήρα της Ζένια (Μαριάνα Σπίβακ) στο φινάλε (φοράει αθλητική μπλούζα με το λογότυπο ‘RUSSIA’), είναι πια Φεβρουάριος του 2015 [...], λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες. Και πριν από τους Ολυμπιακούς αγώνες, οι άνθρωποι φορούσαν τέτοιες μπλούζες. Ε, θέλω λοιπόν να πω, ότι δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο σ’ αυτό, αλλά... [...]».
Βραβείο Επιτροπής στο φεστιβάλ των Καννών, βραβείο Σεζάρ (γαλλικά βραβεία κινηματογράφου) καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου