ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑΤΑ

Μετά από σκληρή ψυχική δοκιμασία, συνεχίζουμε με μια ακόμη ανάρτηση που ο Παληοτάκης επίμονα μας ζητούσε να ανεβάσουμε στο blog των Λαμπράκηδων.
Πρόκειται για μια έρευνα σχετικά με τα “Παιδομαζώματα” στη διάρκεια του ελληνικού εμφύλιου, 1945-1949.
Το κείμενο, όπως έχει παραδοθεί σ’ εμάς, δεν έχει υπογραφή συντάκτη. Και ο Παληοτάκης δεν είχε προλάβει να μας εκμυστηρευτεί την πηγή του, την προέλευσή του.

Κάναμε μια σχετική έρευνα, αλλά δεν καταφέραμε να ταυτοποιήσουμε τον συγγραφέα.
Η δημοσίευση θα γίνει τμηματικά. Έτσι, αν κάποιος γνωρίζει τον συντάκτη του ή αν ο ίδιος ο συγγραφέας αναγνωρίσει το έργο του, παρακαλούμε να επικοινωνήσει μαζί μας, προκειμένου να αποκαταστήσουμε την αναφορά στο άτομό του και στην προσφορά του.
Και μιλάμε για προσφορά, γιατί πρόκειται για εμπεριστατωμένη μελέτη, χωρίς πάθη και μισαλλοδοξία. Και – όποιος κι αν είναι ο ερευνητής ή η ερευνήτρια – τον/την ευχαριστούμε για τις γνώσεις και τον προβληματισμό που αποκομίσαμε διαβάζοντας τα όσα αναλύονται και καταγράφονται.

Η ομάδα του blog των Λαμπράκηδων

ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑΤΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Όμως η ιστορία είναι τσίφτισσα… όσο και να τη σκεπάσουν, όσο και να διαστρεβλώσουν ή να την αναποδογυρίσουν, αυτή θα βρει τον τρόπο να βγει και να φωτίσει την αλήθεια της.
Κατίνα Λατίφη

Σε κάθε πόλεμο το μεγάλο και άδικο θύμα είναι ο άμαχος πληθυσμός. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο στον εμφύλιο, και μάλιστα για την πιο ευπαθή, ευαίσθητη και ανυποψίαστη ομάδα του, τα παιδιά. Όσο κι αν μπορεί να υποβαθμιστεί ή να απωθηθεί στη μνήμη η ιστορία αυτού του διχασμού, η χρησιμοποίηση των παιδιών που εμπεριέχει αυξημένο βάρος πόνου, σπαραγμού και βίας θα παραμένει ένα μελανό άσβεστο στοιχείο στη μνήμη.
Ο Γ. Μανούκας, ο οποίος κάνει λόγο για απαγωγές ελληνοπαίδων, που οδηγούνται στο παραπέτασμα, δίνει τον ορισμό, ότι «η λέξις “παιδομάζωμα” σημαίνει βιαίαν αρπαγήν των τέκνων προς χρησιμοποίησιν σκοπού στρεφομένου κατά των γονέων οίτινες τα εγέννησαν και της πατρίδος ήτις τα εξέθρεψε» [1 Γεώργιος Μανούκας, Παιδομάζωμα. Η αγωγή και η διδασκαλία των απαχθέντων ελληνοπαίδων, εκδ. «Πελασγός’, 1969, σελ. 18]. Υπονοεί δε «αυτάς που διέπραξαν οι συμμορίται» και μόνο. Αυτός είναι ένας ορισμός, που ταιριάζει στις ανάγκες της προπαγάνδας της πλευράς που επικράτησε στρατιωτικά και κατ’ επέκταση πολιτικά. Η ελληνική κοινωνία βομβαρδίστηκε επιθετικά με το παιδομάζωμα των ελληνοπαίδων με όλα τα διαθέσιμα επικοινωνιακά μέσα και πορεύτηκε για δεκαετίες με τον μύθο αυτόν, που κυριάρχησε στον αστικό κόσμο και τον συσπείρωσε. Ήταν ένα επιπλέον όπλο αιτιολόγησης των ακροτήτων, που επικρότησε αυτή η παράταξη έναντι της αντίπαλής της, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Η αριστερά και το ΚΚΕ, που συγκροτούνταν μέσα και έξω από την Ελλάδα, κινήθηκε στον αντίποδα με λιγότερα, όμως παρόμοια μέσα. Η διαφορά έγκειται στο ότι η ηττημένη αριστερά αντιμετώπισε το θέμα αμυντικά, φοβισμένα, αμήχανα, σιωπηλά, στα όρια της ενοχής. Τούτο διότι στην πορεία του εμφυλίου,μέσα από τις πιεστικές πολεμικές ανάγκες, επιστράτευσε και μανάδες, των οποίων τα παιδιά έπρεπε να προστατευτούν. Επίσης επιστράτευσε παιδιά, όταν βρέθηκε στην ανάγκη, στις περιοχές που είχε στον έλεγχό της. Εγκαλείται δε διότι επιστράτευσε και μικρά παιδιά προς μελλοντική στρατιωτική εφεδρεία. Αυτό το τελευταίο είναι μια υπόθεση ακραία, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο σπίλωσης του αντιπάλου και προς το παρόν παραμένει ανεπιβεβαίωτη.
Το παιδομάζωμα, αν και έχει ταυτιστεί με τα «αρπαγμένα» παιδιά, αγνοεί τα άλλα παιδομαζώματα που συγκροτούν τα πάθη των παιδιών.
Μετά από δυο και πλέον δεκαετίες συγγραφικής σιωπής, ενίοτε και σκόπιμης, ένδειας μαρτυριών και αρχείων, αρχίζει η γλώσσα να λύνεται και η πένα να πιάνει δουλειά, γιατί η απόσταση του χρόνου λειτουργεί ευεργετικά για την ιστορία. Προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούν αντικειμενικοί παράγοντες που προλείαναν το έδαφος, όπως η νόμιμη παρουσία της αριστεράς, μετά τον εμφύλιο, η αλλαγή πλεύσης της Σ. Ένωσης (ειρηνική συνύπαρξη), άρα και του ΚΚΕ και τα γνωστά μετά την πτώση της χούντας.
Μετά το 1974 αρχίζουν να συσσωρεύονται οι μελέτες και μαρτυρίες για τη μαρτυρική αυτήν εποχή. Στο χορό του φωτισμού της εποχής μπαίνει και η τέχνη (όλα τα είδη λογοτεχνίας, εικαστικές, οπτικοακουστικές μορφές κ.λ.π.), για να διανθίσει (και όχι καλλωπίσει) από τη δική της οπτική το σκηνικό της εποχής, μέσα από τις εκδοχές των συντελεστών της.
Η ιστορία καταγράφει με το δικό της ορθολογικό τρόπο, χωρίς το βάθος των συναισθημάτων. Δεν είναι μόνο ο πόνος, το κλάμα, και ο θρήνος λόγω των απωλειών ή στερήσεων μη μετρήσιμα μεγέθη. Τα ψυχολογικά αυτά τραύματα σε πόσο κόσμο και βάθος χαράχτηκαν, είναι μεγέθη μη προσεγγίσιμα, σε έκταση, διάρκεια και τι παρενέργειες δημιούργησαν. Κάθε στατιστική απόπειρα είναι αδιανόητη. Η ποιοτική τέχνη φαντάζει ως αληθοφανής απεικόνιση της πραγματικότητας. Όμως δεν είναι έτσι. Η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος, οι εικαστικές τέχνες, ακόμα και η αρχιτεκτονική αποτελούν πολλές φορές, ίσως, σημαντικά μέσα για την εξιχνίαση του βάθους ιστορικών γεγονότων, όταν αυτά δεν γίνεται να μετρώνται με αριθμούς και ποσοστά. Έχουν δώσει εναύσματα συζητήσεων (π.χ. οι ταινίες, του Αγγελόπουλου και του Βούλγαρη) για κάποια τέτοια θέματα. Έριξαν κάποια μικρά φώτα, θα συνεχίσουν, υποκαθιστώντας εν μέρει ή υποβοηθώντας την ιστορική έρευνα, που ποτέ δεν θα μπορέσει να φτάσει σ’ αυτά τα άδυτα.
Αυτά όλα είναι τα εργαλεία των ιστορικών και της ακόρεστης ιστορίας, που δεν θα πάψει να λύνει τους γρίφους και ταυτόχρονα να δημιουργεί νέα ερωτήματα. Μεγάλη η πρόοδος για να εκτοπιστούν οι σκιάσεις της εποχής και τα πολλά ανεξιχνίαστα κενά.
Η προσπάθεια αυτής της εργασίας, είναι μια σύντομη, περιεκτική και εκλαϊκευτική περιδιάβαση στη σχετική βιβλιογραφία, μακριά (όσο γίνεται) από ιδεολογικές επιλεκτικότητες. Ενώ δεν κομίζει νέα ιστορικά στοιχεία, ίσως προσπαθεί να δημιουργήσει ερωτηματικά. Ασχολείται με ένα θέμα που χρησιμοποιήθηκε σαν εργαλείο για όσα χρόνια χρειαζόταν. Μετά την αχρησία του, παρά τις «φιλότιμες» προσπάθειες, δεν έγινε κατορθωτό να θαφτεί, μαζί με τις ενοχές που εμπεριείχε. Φιλοδοξία αυτής της προσπάθειας είναι να φέρει, πιο κοντά στον αναγνώστη, τα μέχρι τώρα λίγα φώτα που έριξαν οι ιστορικοί σ’ αυτό το σκοτεινό θέμα. Να φέρει λίγο πιο κοντά στον πολυάσχολο άνθρωπο την άποψη, ότι η ιστορία δε δαγκώνει και ότι η μονομέρεια της γραφής της δε θα μπορούσε να έχει μεγάλη διάρκεια ζωής. Και ακόμα να αναδείξει, ότι η αντικειμενικότητα της ιστορίας είναι έννοια σχετική.
Αφορμή της έναρξης ενασχόλησής μου στάθηκε η ενθάρρυνση του μπάρμπα Θόδωρου Κουλίτσου, για να δικαιώσει τις απωθητικές διαθέσεις του για την εποχή αυτή. Ήθελε, όπως έλεγε, η μνήμη του να σταματάει στο φθινόπωρο του 1944, με την απελευθέρωση της χώρας μάς και ακολούθως, να υπερπηδάει την περίοδο μέχρι το 1950, συνεχίζοντας το ταξίδι της, πράγμα που δεν πιστεύω να κατάφερνε και καλά.

Παληοτάκης
Για το blog των Λαμπράκηδων
www.lamprakides.gr/blog